Avrupa’daki başarılı bilimsel araştırmalara kaynak sağlayan Avrupa Araştırma Konseyi’nin (ERC) 7. Çerçeve Programı kapsamında bu yıl seçtiği projeler arasında Yard. Doç. Dr. Arpat Özgül’ün evrim ve ekoloji araştırması da bulunuyor.
Haber: Burak Avcı / Fotoğraf: Arpat Özgül
ATLAS EYLÜL 2013/SAYI:246
Bütçesi 1.5 milyon avro olan bu araştırma, son yıllarda Türkiye’de bazı çevrelerce “tartışmalı” bulunan evrim konusuna, uluslararası bilim dünyasının verdiği önemi yansıtması açısından da özel bir anlam taşıyor. Zürih Üniversitesi, Evrimsel Biyoloji ve Çevre Araştırmaları Enstitüsü’nde araştırmalarını sürdüren Özgül’ün çalışmaları geçtiğimiz yıllarda Atlas dergisinde de yer almıştı.
Dr. Özgül, yaban hayat popülasyonlarının çevresel değişime verdikleri ekolojik ve evrimsel tepkileri araştıracağı projeyi şöyle anlatıyor:
“Popülasyonların çevresel değişime verecekleri tepkileri önceden tahmin edebilmek biyolojik çeşitliliği koruma açısından çok önemli. Ancak, bunun için bu tepkilerin altında yatan ekolojik ve evrimsel süreçleri iyi anlamamız gerekiyor. Birçok farklı tür üzerinde yapılan çalışmalarda şunu görüyoruz: Popülasyonlar çevresel değişime sadece nicel değil, aynı zamanda nitel tepkiler de veriyor. Örneğin, sadece bireylerin sayısı değil, aynı zamanda boy gibi fiziksel (fenotip) özellikleri de değişebiliyor. Bu değişimin bir kısmı ekolojik, bir kısmı da evrimsel bir tepki. İskoçya’da yabankoyunları, Kolorado’da marmotlar ve laboratuvar ortamında uyuzböcekleri üzerine yaptığımız çalışmalarda bu tür ekolojik ve evrimsel süreçlerin detaylarını incelemiştik. Bu proje kapsamında ise araştırma ekibimle birlikte kritik popülasyon değişimlerini (örneğin, hızlı düşüşleri) henüz gerçekleşmeden öngörmemizi ve önlem almamızı sağlayacak erken uyarı sinyallerini araştırmayı hedefliyoruz. Projede detaylı demografik veriye ihtiyacımız olduğundan uzun süreli araştırılan memeli türlerinden sarı göbekli marmot, Kalahari mirketi, Soay koyunu, kızıl geyik, altın postlu yersincabı, Kolombiya yersincabı, çayır faresi ve çizgili fareyi inceleyeceğiz.
Projemiz üç ana parçadan oluşuyor: Detaylı çalışılmış dokuz ayrı memeli popülasyonunda gözlemlenen demografik ve fenotipik tepkilerin istatistiksel analizi; evrimsel ve ekolojik süreçleri içeren modeller kullanarak, bu popülasyonların verdiği erken uyarı sinyallerinin araştırılması; son olarak da, bu analizlerden çıkacak erken uyarı sinyallerinin iki ayrı laboratuvar sistemi üzerinde testi. Araştırmamız sonucunda yaban hayat korumasında son derece eksikliğini hissettiğimiz, değişen çevre koşullarına popülasyonların vereceği tepkileri öngörebilme becerisini geliştirmeyi umuyoruz. Aynı zamanda, evrimsel ve ekolojik süreçlerin nasıl iç içe geçtiğini daha iyi anlama olanağına kavuşacağız.”
Dr. Özgül, Türkiye’de evrimsel biyoloji alanındaki çalışmaları etkin olarak destekleyen akademisyenlerin oluşturduğu Evo-Eko-Türkiye Grubu’nun bir üyesi; aynı zamanda, bu grubun düzenlediği ve Eylül 2013’te İzmir’de gerçekleşecek Matematiksel Evrim Yaz Okulu’nun eğitmenlerinden.
BURAK AVCI, MAX PLANCK DENİZ MİKROBİYOLOJİSİ ENSTİTÜSÜ, BREMEN / ALMANYA