Gökyüzündeki dönemsel hareketler içinde en dikkat çekicisi yerden bakıldığında Güneş’in mevsimsel olarak yükselip alçalmasıdır.
Yer ekseninin yörünge düzlemine eğikliği nedeniyle Güneş, kış gündönümünden yaz gündönümüne kadar altı ay boyunca gökyüzünde yükselir ve göründüğü süre uzar. Sonraki altı ayda da bu hareket tersine döner ve her geçen gün Güneş gökyüzünde alçalır, daha kısa süre görünür olur.
Güneş’in yıl boyunca her gün aynı saatte aynı yerden fotoğrafı çekilip bunlar birleştirildiğinde, bu mevsimlik hareketin altı aylık yükselme ve alçalmadan ibaret olmadığı, Güneş’in yatayda da belirli bir salınım yaptığı görülüyor. Bu dikey ve yatay hareketin birleşimi, “8” şeklinde ortaya çıkıyor. Bu şekle günizi (analemma) adı veriliyor.
Günizi, yeryüzünün neresinden izlenirse izlensin şekil özellikleri değişmez. Gözlem yapılan coğrafi konuma, saate göre günizinin yalnızca ufka göre açısı ve yüksekliği değişir. Kutup bölgelerinde de yılın her günü Güneş görülemeyeceği için günizi ancak kısmen izlenebilir.
Bakü Sahil Bulvarı’ndaki bir iskeleden 2 Nisan ile 16 Eylül 2012 tarihleri arasında yerel yaz saati ile 07:31’de çekilen 17 fotoğrafın birleştirilmesi ile oluşturulan bu görüntü kısmi bir günizi ortaya çıkarıyor. Fotoğrafta sağ alttaki bacanın yakınında, 2 Nisan 2012’de ortaya çıkan Güneş, geçen günler boyunca aynı saatte bakıldığında sol yukarıya doğru yükseldi. 20 Haziran 2012’deki yaz gündönümünden sonra hareket tersine döndü ve Güneş her geçen gün daha sağda ve aşağıda yer aldı. 16 Eylül 2012 sabahı da ilk ortaya çıktığı konumun daha da sağında son kez fotoğrafa girdi. Güneş’in öndeki Bakü ve Hazar Denizi manzarasına göre konumu fotoğraflanırken ilk ve son gün dışında yalnızca gökyüzünü kapatacak bir filtre kullanıldı.
Bu günizi görüntüsünü diğerlerinden ayıran çok küçük bir fark var. O da 6 Haziran 2012 sabahı çekilen Güneş görüntüsünde gizli. O sabah Venüs’ün, Güneş’in önünden geçişi gerçekleşmekteydi. Güneş’in yakıcı ışığını süzen bir filtre kullanıldığında 12 bin 400 kilometre çapındaki Venüs, Güneş tekerinin önünde yavaşça hareket eden küçük bir nokta olarak görülebiliyordu.
Venüs’ün geçişleri çok seyrek gerçekleşiyor. 1882 yılından sonraki ilk geçiş 8 Haziran 2004’te izlenmişti. Bu yıldan sonraki ilk geçiş ise 2117 yılında.
Fotoğraf: Gökyüzü fotoğrafçısı Tunç Tezel, Bakü’de Güneş’i her sabah aynı saatte görüntüledi. Güneş’in gökyüzünde oluşturduğu bu şekile “günizi” adı veriliyor.
Atlas Kasım 2012 / Sayı 236