Bazen Ayasofya’nın ulu çınarlarında, bazen Milli Saraylar’ın manolyalarında. Papağanlar kentlerdeki alanlarını günden güne genişletiyor. Vatandaşların gönüllü katkılarıyla yürütülen Türkiye Papağan Sayımları sonucuna göre, şehirlere yayılmış 5 binden fazla papağanımız var. Sevimli görüntüleriyle gönül çelseler de yerli türlere etkileri yakından izlenmeli.
YAZI: DOÇ. DR. ESRA PER – GAZİ ÜNİVERSİTESİ BİYOLOJİ BÖLÜMÜ
En üstteki yeşil papağan fotoğrafı: Bilal Kocabaş
Papağanlar doğal olarak tropikal bölgelerde yayılış gösteriyor. Ancak birçok Avrupa şehrinde ve 40 yılı aşkın süredir Türkiye’de, özellikle büyük kentlerin merkezlerinde de karşımıza çıkıyorlar. Bunun temel sebebi, kasten, ya da kazara doğaya bırakılmaları. İnternet temelli vatandaş bilimi çalışması Türkiye Papağan Sayımları da burada devreye giriyor. Bu çalışma ile 2016’dan bu yana 29 ilden, bin 68 gözlemcinin katılımıyla toplam 11 papağan türü saptandı.
Papağan sayımları gösteriyor ki, iki papağan türü (Yeşil papağan – Psittacula krameri ve İskender papağanı -Psittacula eupatria) insan etkisiyle ülkemizde yayılıp doğada üreme popülasyonu kurmuş durumda. Dokuz türe de doğada “kafes kaçkını” olarak rastlanıyor. Yabancı türlerin yerli türler üzerinde olumsuz etkileri olabildiği için papağanların doğada üremeleri aslında istenmeyen bir durum.
Çığlığı andıran sesleri bazen rahatsız edici olabilen, yeşil rengi ve uzun kuyruğu ile dikkat çeken yeşil papağanlar İstanbul’da her yerde karşınıza çıkabilir. İzmir, Ankara, Şanlıurfa ve Antalya’daki popülasyonları da her geçen gün artıyor. İskender papağanı da İstanbul’daki yayılış alanını her geçen gün genişletiyor. İri vücudu ve gagası ile kırmızı omuz lekesi onu yeşil papağandan ayırıyor.
Türkiye’de ilk keşiş papağanı (Myiopsitta monachus) bildirimi de İstanbul Ümraniye’den geldi. Görüntülenen keşiş papağanı çiftinin üreme potansiyeli varsa da, popülasyon kurduğuna dair elde henüz bir kanıt bulunmuyor. İskender papağanı ve yeşil papağandan daha küçük olan bu türde, ayırt edici özellikte gri kafa ve göğüs renklenmesi görülüyor. Güney Amerika’da doğal yayılış gösteren bu tür, genellikle elektrik direklerine ya da büyük ağaçlara topluluk halinde büyük yuvalar yapıyor. Birlikte yuva yapma davranışı, papağanlar arasında sadece keşiş papağanında görülüyor. Türkiye’de, Mart 2020’de Hasan Külünk adlı bir vatandaş tarafından gözlenen çiftin videosu aşağıda izlenebilir:
Ümraniye tantavide yeşil papağanlar… pic.twitter.com/4dzQPJZ7ss
— Hasan Külünk (@hasankulunk) March 28, 2020
DİŞİ LORD DERBY PAPAĞANI
Dişi bir Lord Derby papağanı ( Psittacula derbiana ) da ilk kez kafes kaçkını olarak İstanbul’da Kübra Çolak tarafından gözlendi. Hindistan ve Tibet’te doğal yayılış gösteren türün, ağaç kesimi ve hayvan ticareti nedeniyle küresel ölçekte nesli tehlike altına girmeye yaklaşmış durumda. CITES verilerine göre, bu türün Türkiye’de doğadan toplanmamış ve birkaç nesildir kafeslerde yetişmiş bireyleri hayvan ticareti ile satın alınıyor.
KAFES KAÇKINLARI
- Doğal yayılış alanı Senegal ve çevresi olan Senegal papağanı (Poicephalus senegalus), günümüzde Hollanda, İngiltere, İspanya, Portekiz, Porto Riko ve Yunanistan’da doğada gözleniyor. Kafes kaçkını olarak İstanbul ve Ankara’da da görüldü.
- Avustralya’ya özgü muhabbet kuşu (Melopsittacus undulatus), İngiltere, Fransa, İspanya, Belçika, Hollanda ve İsrail’de doğada gözleniyor. Türkiye’deki gözlemler genellikle ilkbahar ve yaza ait. Bu tür, genellikle sonbahardan itibaren gözden kayboluyor. Antalya’da iki yıl boyunca gözlenen dişi muhabbet kuşunun gündüz vakitlerinde ağaçkakan yuvasında saklandığı, geceleri yabani armut ağacındaki (Pyrus elaeagrifolia) parazit ökseotlarının (Viscum album) içinde kaldığı bildiriliyor. Bu şekilde soğuktan, avcı türlerden ve çevresel tehditlerden korunduğu sanılıyor. Ülkemizde kışı atlatabilen bu ilk muhabbet kuşu, bir popülasyon kuramadı.
- Amazon’a özgü turuncu kanatlı Amazon papağanı (Amazona amazonica), Portekiz ve İspanya’nın yanı sıra Adana ve Antalya’da gözlendi.
- İnsan konuşmasını taklit etme yeteneği ile bilinen gri papağan (Psittacuserithacus), yoğun orman habitatlarında ve çevresinde yaşayan ekvatoral Afrika’ya özgü bir tür. Kolay yakalanabilme özelliği ve evcil hayvan ticareti sebebiyle çok sayıda gri papağan doğadan toplandı. Bu da doğal yayılış gösterdiği bazı ülkelerdeki popülasyonlarında yüzde 90’ı aşan düşüşlere yol açtı. 2017 itibarıyla dünya genelinde yabani gri papağanların doğadan toplanması ve ticareti yasak.
- Avustralya’ya özgü sultan papağanının (Nymphicus hollandicus) evcil hayvan olarak popülaritesi yüksek. Bu kuşların ülkemize kaçak yollarla sokulmak istendiği yetkililerce tespit edildi.
- Endonezya ve Doğu Timor’a özgü sarı taçlı kakadu (Cacatua sulphurea) için en büyük tehdit evcil hayvan ticareti ve habitat parçalanması.
- Avustralya ve Tazmanya’ya özgü doğu yassıkuyruğu (Platycercus eximius) ve Tanzanya’ya özgü maskeli cennet papağanı (Agapornis personatus) evcil hayvan ticareti için ülkemize en sık getirilen beş papağandan biri.
- Kafes kaçkını türlerin en dikkat çekeni, erikbaş papağanı (Psittacula cyanocephala). Genel morfolojisi yeşil papağan ve İskender papağanına benzeyen bu türü ayırt etmek için daha fazla dikkat/gözlem bilgisi gerek.
ÇEVREYE ETKİLERİ NASIL?
Kafes kaçkını kuşların henüz ekolojik etkileri bulunmasa da tespit edilmeleri, türlerin yönetimi bakımından önemli. Bu papağanların iklim şartlarına dayanıp hayatta kalması, eş bularak çiftleşmesi ve popülasyon kurması düşük bir ihtimal. Oysa aynı türe ait çok sayıda bireyin aynı anda doğaya salınması önemli bir problem. İstanbul’da günümüzde çok yaygın olan yeşil papağanların 1997’de Atatürk Havalimanı’na getirilmiş olan yüzlerce papağanın doğaya salınması sonucu yayılmaları, Türkiye için önemli bir örnek. Türkiye’ye yaban hayvanı ticaretiyle getirilen papağan türlerinin sayısına dair bir sınırlama bulunmuyor. Bazı türlerde 2000’lerden itibaren artış çok dikkat çekici. Bu durum, gelecek yıllarda istilacı tür sayısında artışı getirebilir.
PAPAĞAN SAYIMLARINA KATKI SAĞLAMAK İSTER MİSİNİZ?
Gönüllü vatandaşların bilimsel çalışmalara katkı sağlaması dünyada “vatandaş bilimi” olarak adlandırılıyor. Türkiye’nin çeşitli şehirlerinden vatandaşlar da günlük rutinlerinde gördükleri papağanlara dair gözlemleri paylaşarak Türkiye Papağan Sayımları’na katkıda bulunuyor. Siz de bu çalışmaya katkı vermek isterseniz, yapmanız gerekenler şunlar:
- Türkiye’de doğada görülen papağanlar hakkında bilgi sahibi olmak için öncelikle trpapagansayimlari.blogspot.com sayfasını ziyaret edin.
- Türkiye’de doğada papağan görürseniz ve kısıtlı vaktiniz varsa; [email protected]’a bildirimde bulunabilirsiniz. Papağanlar hakkında detaylı bilgi vermek için ise bu gözlem formunu doldurun: tinyurl.com/zl6k34d l
- Vatandaşların gönderdiği fotoğraf ve videolar, yukarıdaki blogda ilgili kişilerin isimleri ile yayınlanıyor. Sayımlara katılan gözlemcilerin adları da burada listeleniyor.
- Türkiye Papağan Sayımları’nın Twitter hesabında, en güncel bilgi, fotoğraf ve videolara ulaşabilirsiniz.
Papağan sayımlarında gözlemlerin güvenilirliğini arttırmak için vatandaşların kayıtları fotoğraf ve videolar ile desteklemesi istenmektedir. Görseller ile desteklenmeyen gözlemler muhtemel, görsel kanıtlar ile desteklenen gözlemler kesin kayıt olarak kabul edilmektedir. pic.twitter.com/tnH1quGwM8
— Türkiye Papağan Sayımları (@PapaganSay) April 20, 2020
SULTAN PAPAĞANI (Nymphicus hollandicus)
Dünya’da hayvan ticaretinde en popüler türlerden biri sultan papağanı. Belçika, Fransa ve Birleşik Krallık’ta da doğada gözleniyor. Ankara, İstanbul, İzmir, Samsun ve Yalova’da kafes kaçkını olarak gözlenmiş olsalar da Avustralya’ya özgü tam tropikal bir tür olduğu için Türkiye’de doğada hayatta kalamıyor. Doğada karşınıza bir sultan papağanı çıkarsa en doğru çözüm mümkünse yakalayıp tekrar kafese almak. Kafes kaçkını sultan papağanları sert iklim koşullarına dayanıklı değil ve doğada avcı türlere hedef oluyor.
SENEGAL PAPAĞANI (Poicephalus senegalus)
Uluslararası hayvan ticaretinde popüler türlerden biri. Senegal papağanının doğal yayılış alanı Afrika’da Senegal ve çevresindeki ülkeler ancak günümüzde insan etkisiyle Hollanda, İngiltere, İspanya, Portekiz, Porto Riko ve Yunanistan’da doğada gözleniyor. İspanya’nın Tenerife Adası’nda üreyen popülasyonlar kurduğu biliniyor. Doğal yayılış gösterdiği bölgelerde de 1000 metre rakıma kadar gözlenebiliyor. Türkiye’de Ankara, İstanbul ve İzmir’de gözlenmiş olan bu tam tropikal türün durumu merak konusu olmaya devam ediyor.
EKLEKTUS PAPAĞANI (Eclectus roratus)
Endonezya Adaları, Solomon Adaları, Yeni Gine ve Kuzey Doğu Avustralya’da yayılış gösteren ve tam tropikal bir tür olan eklektus papağanı (Eclectus roratus) Türkiye’de ilk kez Aynur Tosun tarafından İstanbul’da görüntülendi. Kısa kuyruklu ve yaklaşık 35 cm uzunluğunda olan bu papağanın erkek ve dişi bireyleri arasında dikkat çekici renk farklılığı olması nedeniyle cinsiyet ayrımı yapmak kolaydır; erkekler yeşil renkleri ile dikkat çekerken dişiler parlak kırmızı renkleri ile dikkat çekmektedir.
Amerika Birleşik Devletleri ve diğer birçok ülke yalnızca esaret altında yetiştirilen papağanları ithal etmektedir. Türkiye’de evcil hayvan ticaretinde popüler bir tür olup yıllık ithalat rakamları ile dikkat çekmektedir. Tam tropikal türlerin ülkemizde doğada hayatta kalma ihtimali düşük olduğu için böyle kafes kaçkını bireylerin yeniden kafese alınması gereklidir. Günümüzde karar verici kurum olan Tarım ve Orman Bakanlığı’nın kafes kaçkını papağanlar ile ilgili bir yaptırımı ve yönetim yaklaşımı mevcut değildir.
ATLAS MART 2020
1 yorum
Ankara Batıkent ‘de oturuyorum. İki hafta önce 2 yeşil papağanı evin önünde ki ağaçta gördüm. Bahçedeki sarman kedi seranat yapar gibi bağırarak onları gözlüyordu. Gözlerime inanamadım. Serbest kalmış papağanlar !..