ABD Havacılık ve Uzay Dairesi (NASA), Mars’taki Jezero Krateri’ne keşif aracı Perseverance’ı yollamadan önce, Burdur Yeşilova’daki Salda Gölü’ne bir ekip gönderdi. Çünkü Dünya üzerinde, Jezero Krateri ile benzer mineraller ve deltalar içerdiği bilinen başka bir yer yok.
NASA Earth, Twitter hesabından Salda Gölü ve kızıl gezegendeki benzerinin uydu görüntülerini paylaşarak şu yorumu yaptı: “Aralarında dünyalar olsa da Türkiye’deki Salda Gölü, Mars’taki Jezero Krater ile jeolojik benzerliklere sahip. Araştırmacılar, Mars yolculuğuna hazırlık için bölgede saha çalışması bile yaptı.”
Salda Gölü, söz konusu kraterle benzer mineraller içerdiği gibi, göl çevresinin jeolojik yapısı da Mars’taki kurumuş göl yatağıyla ortak yanlar taşıyor. Perseverance ekibinden, Purdue Üniversitesi gezegen bilimci Briony Horgan da buna dikkat çekiyor; “Salda’yı ziyaret etmenin en müthiş yanlarından biri de, eski zamanlarda Jezero Gölü kıyısındaymış gibi hissettirmesi” diyor. (En üstteki fotoğraf: Turgut Tarhan)
45 kilometre genişliğindeki Jezero Krateri, Mars’ın kuzeybatısındaki bir başka çarpma kraterinin içinde yer alıyor. Delta birikintileri, bir vakitler burada bir göl varlığına işaret ediyor. Krater boyunca bulunan karbonat minerallerinin de bu gölde oluşmuş olabileceği düşünülüyor. Profesör Horgan ile çalışan ihtisas öğrencisi Brad Garczynski, “Karbonatlar, çevrede bulunan her şeyi; mikropları, organikleri, ya da geçmiş mikrobik yaşam dokularına delil oluşturabilecek ne varsa hapsettikleri için önemli. Jezero’ya gitmeden önce, bu karbonatların Dünya’daki oluşumunu incelemek önemliydi” diyor.
Salda da burada devreye giriyor. Zira Dünya üzerinde, bu kraterde bulunanlarla benzer karbonatlar ve deltalar içerdiği bilinen tek göl burası. Göl çevresindeki ana kayadan kopmuş ve aşınmış kaya birikintilerinin oluşturduğu alüvyon yelpazesi de Jezero’daki deltayla benzer. Aynı şekilde, Salda’nın hidromagnezit yoğunluklu kum ve çakıldan oluşan beyaz kıyı şeridi, Jezero’nun karbonat mineralleriyle benzerlik taşıyor. Profesör Horgan, Salda kıyısındaki hidromagnezit çökeltilerin “mikrobiyalit” denilen büyük tepeciklerden, diğer deyişle mikropların yardımıyla oluşan kayalardan aşınmış olabileceğini düşündüklerini söylüyor.
Salda kıyısına yakın bölgelerde, su yüzeyinin hemen altında yaşayan mikrobiyal tabakadan oluştuğu sanılan mikrobiyalitler büyüdükçe karbonat mineralleriyle birleşiyor ve göldeki büyük teras adaları oluşturuyorlar. Garczynski, bu adaların da zamanla aşınıp kıyıdaki çökeltilere arasına karışmasını beklediklerini belirtiyor.
“Bu oluşumlar, sürece mikrobik aktivitenin de dahil olduğunun iyi bir göstergesi” diyen Horgan, “en iyi senaryo, Salda Gölü’nde bulduğumuz mikrobiyalitlerin benzerlerini, Jezero Krateri’nde de bulabilmek” temennisinde bulunuyor. “Salda’daki çalışmalarımız, (kraterdeki) hangi birikintilerin ziyarete değer olduğunu anlamamıza yardımcı oluyor.”
İstanbul Teknik Üniversitesi ile çalışan ekip, bölgede yaklaşık bir hafta geçirdi ve göl çevresinin uzunluğunu ölçümleyip civarı inceledi. Horgan, Mars’taki kraterde gezinecek keşif aracının Mastcam-Z görüntüleme cihazının eş-araştırmacılarından biri. Bu cihaz, kraterin mozaiklemesini ve basit mineral tespitini yapacak, ayrıca araziyi haritalandıracak. Perseverance’ın Mart 2021’de Jezero Krateri’ne inmesi planlanıyor.
SALDA YASAKLARI
Son yıllarda ağır bir ziyaretçi yüküyle karşı karşıya olan Salda Gölü, uzmanlara göre ayak bile basılmaması gereken, eşsiz değerde bir yer. Şimdilik bu çağrılar karşılık bulacak gibi görünmüyor, ancak göl çevresinde bir dizi yasak ilan edildi.
- l Gölün Beyaz Adalar ile halk plajı bölgelerinde, ahşap bariyerlerle çevrili hat ile kıyı arasında kalan alanda çukur oluşturulması ve çamur banyosu yapılması.
- Göl tabanı ve sahilden killi çamur ve kum alınması.
- İzmarit, paket, kâğıt vb. her türlü malzemenin çevreye atılması.
- Sigara ve diğer tütün ürünlerinin içilmesi.
- Yiyecek-içecek sokulması, tüketilmesi, piknik yapılması.
- Göl içinde ve duş alanlarında şampuan, sabun gibi kozmetik ürünlerinin kullanılması.
- Şezlong vb. eşyanın sokulması ve çadır kurulması.
- Göl havzasında piknik alanı olarak belirlenen yerler dışında ateş yakılması artık yasak.
SALDA UZAKTAN SEVİLMELİ
DOÇ. DR. EROL KESİCİ
Türkiye Tabiatını Koruma Derneği Bilim Danışmanı – Emekli öğretim üyesi “Salda, kapalı bir göl. Suyunu dışarıya veremediği için ne olursa olsun, su gölde kalıyor. O yüzden plaj olarak kullanılmaması, kesinlikle göle girilmemesi gerekiyor. Çamurunun da faydası yok. Buradaki kirliliği ilk 10 yıl önce tespit ettik. Derinliği de giderek azalıyor. Son beş yılda ortalama derinliği 114 metreden 101 metreye düştü. Göl, çok yoğun insan baskısı altında. İnsan yaklaştırılmamalı, uzaktan sevilmeli burası. Yoksa 3 milyon yılda oluşmuş göl, 5-10 yılda kullanılamaz hale gelecek.”
ATLAS · EYLÜL 2020