Akdeniz’e özgü Posidonia oceanica çayırlarının kuzey sularımızda erişebildiği son nokta, Marmara Denizi. Bugüne kadar Marmara’da sadece Paşalimanı Adası civarında yaşadıkları düşünülen Posidonia çayırları, Kapıdağ Yarımadası Narlı Köyü çevresinde de görüldü. Bu, çok iyi bir haber. Bir iyi haber de TÜDAV ve İş Bankası’ndan geldi.
Marmara Denizi, kuzeyde Karadeniz ve batıda Ege Denizi arasında çok önemli bir geçiş yolu. “Bir göç bölgesi, bir biyolojik koridor, bir atlama taşı” diye niteliyor Marmara’nın özelliğini Türk Deniz
Araştırmaları Vakfı (TÜDAV) Başkanı Prof. Dr. Bayram Öztürk ve ekliyor: “Marmara’yı korursak Ege’yi, Akdeniz’i, Karadeniz’i de korumuş oluruz…”
Ancak Türkiye nüfusunun yüzde 20’sinin yaşadığı İstanbul ile sayısız sanayi ve turizm tesisiyle çevrili olan bu küçük iç deniz, kronik kirlenme etkilerini yaşıyor. Üç koldan yoğun biçimde kirletiliyor Marmara: Evsel kirlilik, endüstriyel kirlilik ve gemi kökenli kirlilik. Denizin alan olarak küçük olması da kirliliğin etkilerini derinleştiriyor.
Denize boşaltılan arıtılmamış atıklar, deniz trafiğine bağlı petrol kirliliği ve sanayi/evsel atıklara bağlı ağır metal kirliliği, etrafına can katan Marmara’yı günden güne daha cansız bir deniz haline getiriyor. Üstelik bir yandan da Marmara ve Karadeniz birbirlerini kirletiyor…
Tüm bunların deniz ekosisteminde yarattığı yıkım, denizanası sayısındaki artış, plankton patlamaları, müsilaj ve toplu balık ölümleriyle kendisini gösteriyor. TÜDAV, Akdeniz foku, mersinbalığı, karides, yengeç gibi deniz canlılarının da neslinin azaldığı bilgisini veriyor. “2006, 2007, 2008 yıllarında da müsilaj görüldü ama 2021’deki son müsilaj dikkat çekti. Bizim 20 senede anlatamadığımızı doğa iki günde anlattı” diyor Prof. Dr. Öztürk ve ekliyor: “Yıllardır bilim yapan, dünyanın bütün denizlerini görmüş biri olarak Marmara’nın elimizden kayıp gitmesine üzülüyorum. Mart ayında balıklar Çanakkale Boğazı’ndan girer, Marmara adalarından ve İstanbul Boğazı’ndan Karadeniz’e geçip yumurtlar. Eylül ve ekim aylarında da tersini yaparlar. Artık uskumru yok, kolyoz, kalkan, dil balığı yok bu sularda. Marmara kirlenmiş bir deniz, oksijene ihtiyacı var…”
Bu kirliliğin ortasında Marmara kendisini Ege Denizi’nden gelen alt akıntının oksijenli sularıyla yenilemeye çalışıyor. Denizlerin oksijen deposu olan deniz çayırları da o sırada dört koldan ekosistem hizmetlerine devam ediyor. Marmara’da dört tür deniz çayırı görülüyor; Akdeniz’e has Posidonia oceanica türüne ise bu sularda en az 10 bin yıllık “relikt” (kalıntı) olarak rastlanıyor. TÜDAV ve İş Bankası’nın işbirliğiyle başlatılan “Denizlerin Geleceği: Deniz Çayırları” projesi de Marmara’nın yardım çığlığına kulak veriyor ve bu eşsiz yaşam formları için devreye giriyor…
YARDIM ÇAĞRISINA CEVAP
Marmara’nın akciğeri olan son Posidonia oceanica deniz çayırlarının haritalanmasını hedefleyen ve iki yıl sürmesi planlanan proje kapsamında, öncelikle bu alanların sınırları belirlenecek, beraberinde temizlik ve koruma çalışmaları yapılacak.
Projeye, Balıkesir’in Erdek ilçesine bağlı Paşalimanı Adası’nda başlandı. Çayırlara yapılacak dalışlarda balıkçıların deniz dibindeki kayalıklara takıldığı için denize bıraktığı hayalet ağlar temizlenecek, ayrıca deniz salyangozu (Rapana venosa) gibi istilacı ve yabancı türler toplanacak, temizlenen bölge ekosistemin yerli sahiplerine bırakılacak.
Korumanın bir adımı da farkındalık. Çünkü konu kirlilikle bitmiyor; yoğun kıyı kullanımı sonucu tahribat, zemin tarayıcı yöntemlerle avcılık, gemilerin ve teknelerin attıkları çıpalar, yetiştiricilik faaliyetleri, turizm ve günlük turistik hareketlilik tüm deniz canlıları gibi deniz çayırlarını da tehdit ediyor. Bu kapsamda, deniz çayırlarının bulunduğu alanların tanınması ve fark edilmesi için şamandıralama ve mapa için fizibilite çalışmaları yapılacak. Ayrıca ilk ve orta öğretim seviyesinde 30 okulda farkındalık eğitimleri verilecek.
İş Bankası Genel Müdür Yardımcısı ve Sürdürülebilirlik Lideri Gamze Yalçın da bu noktaya dikkat çekiyor: “Denizlerimizin oksijen deposu olan deniz çayırları kirlilik ve konuyla ilgili farkındalık eksikliği nedeniyle günümüzde oldukça azalmış durumda. Nasıl ki gezegenimizin akciğerleri olan ormanlarımızı korumak gelecek nesillere daha iyi bir dünya bırakmak için önemliyse deniz çayırlarını yaşatmak da aynı ölçüde kritik… Bu projenin kendisi kadar toplumda deniz çayırlarına yönelik farkındalığın ve bilincin artırılması da önem taşıyor…”
Marmara Denizi ve Adalar, 2021 yılının sonunda Özel Çevre Koruma Bölgesi ilan edildi. Bu olumlu bir adım. Marmara’da kalan son deniz çayırlarını korumak, yaşadığımız eşsiz coğrafyaya ve gelecek nesillere karşı sorumluluğumuz. Marmara’nın çayırlarının artması umuduyla…
TÜDAV ve İş Bankası işbirliğiyle başlatılan “Denizlerin Geleceği: Deniz Çayırları” projesi çerçevesinde Posidonia oceanica deniz çayırları haritalandırılacak. Ayrıca hayalet ağların temizlenmesi, istilacı ve yabancı türlerin toplanması gibi çalışmalar gerçekleştirilecek.
“Marmara’nın son oksijen deposu” başlıklı bu bölüm, İş Bankası’nın katkılarıyla hazırlanmıştır. İş Bankası, daha önce TÜDAV’ın Marmara Denizi 2022 Sempozyumu’na ev sahipliği yaptı, “Bir Umut Marmara” ve “Sudaki İzler Masmavi” belgesellerinin hazırlanmasına destek verdi, atıklara karşı Denizleri Koruyalım Kredisi’ni hazırladı ve Orta Doğu Teknik Üniversitesi Deniz Bilimleri Enstitüsü işbirliğiyle Türkiye’de ilk kez kullanılan insansız su altı planörü glider cihazı Deniz Kâşifi’nin kullanıma girmesini sağladı.
