Anadolu’nun en coşkulu akarsularından Çoruh, baraj ve hidroelektrik santral projeleriyle bir yapay göller zincirine dönüştü. Dünyada parmakla gösterilen bir doğal örtüye sahip Çoruh Vadisi’nin suyu, ormanı ve yabanıyla beraber insanı da belirsiz bir kadere sürüklendi. Derin vadinin suları bu kez Artvin’in Yusufeli ilçesine yürüdü ve onu yuttu.
YAZI: MUSTAFA TÜRKER ERŞEN
Üstteki fotoğraf: Yusufeli Barajı ve Hidroelektrik Santrali – Artvin’in 70 kilometre güneybatısında Çoruh Nehri üzerindeki Yusufeli Barajı ve Hidroelektrik Santrali’ni inşa eden Limak, 275 metre yüksekliği ile çift eğrilikli beton kemer baraj tipinde Türkiye’nin en yüksek, dünyanın beşinci yüksek barajı olduğu bilgisini veriyor. Proje toplam 5 milyon 370 bin metreküp beton içeriyor, ayrıca toplam 70 bin ton demir ve çelik mamul kullanıldı. Verilen bilgiye göre, barajın toplam su depolama hacmi yaklaşık 2.2 milyar metreküp, planlanan kurulu gücü 558 MW ve yılda 1.888 milyar kWh enerji üretilecek.
4 Nisan 2023’te çekilen fotoğraf, baraj sularının yavaş yavaş yuttuğu eski Yusufeli ilçe merkezini ve Çoruh Vadisi’nin tamamen değişmiş çehresini gösteriyor. Yeni inşa edilen ilçe merkezi tepelerin üzerinde, eskisinin hemen yukarısında yer alıyor. Şimdilik sadece ayakları tamamlanmış viyadük ise gelecekte yeni Yusufeli’nin kara ulaşımını kısaltacak.
YASIN AKGÜL/AFP/GETTY IMAGES
Yıllar içinde sayısı giderek artan barajlarla doğal yapısı adım adım değişen Çoruh Vadisi’nde sıra Artvin’in Yusufeli ilçesine geldi. Yusufeli Barajı ve Hidroelektrik Santrali’nin (HES) suları geçtiğimiz haftalarda ilçe merkezine ulaştı. Yusufeli sakinleri yıllarını geçirdikleri evlerinden, sokaklarından ayrılıp yeni yapılan yerleşime geçerken, vadinin doğal dokusu da kendi köklerinden koparıldı. Geriye ise kocaman bir soru işareti kalıyor: Bütün bunlara gerçekten gerek var mıydı? Erzurum sınırlarında doğup dar ve derin bir vadide akan Çoruh, dünyanın en hızlı akan nehirlerinden biri olmasıyla ünlüydü ve rafting ve kano gibi doğa sporlarının maceralı ve zorlu adreslerinden biriydi. Ancak baraj ve HES projeleriyle Anadolu’nun en coşkulu akarsularından Çoruh bir yapay göller zincirine dönüştü.
Sular altında kalmadan önce Yusufeli ilçe merkezinin yanı başında, Hamzet Mahallesi’nde Barhal ve İspir çayları birleşiyor, ardından akarsu yerleşimin içinden geçip Karadeniz’e ilerlemeyi sürdürüyordu. Fotoğraf: ADEM GÜNGÖR
Çoruh üzerindeki baraj projelerinin geçmişi 1960’ların başına kadar gidiyor. İlk inşa edilen Muratlı Barajı’nın yapımına ise ancak 1990’ların ortalarında başlandı ve zaman içinde yenileri eklendi. Çoruh üzerinde son olarak Yusufeli Barajı ve HES tamamlandı. Temeli 2013 yılında atılan baraj, 275 metre gövde yüksekliğiyle sadece Türkiye’nin değil, dünyanın da en yüksek barajlarından. Kasım 2022’te su tutmaya başlayan barajın seviyesi karların erimesiyle daha hızlı yükseldi ve sonunda Yusufeli’ye ulaştı. Bir süre önce boşaltılan ve haritadan silinmeyi bekleyen 7 bin nüfuslu ilçe, Atlas’ın bu sayısının hazırlandığı günlerde yavaş yavaş sulara gömülüyordu…
Artvin Çoruh Üniversitesi Orman Fakültesi’nden havza yönetimi üzerine uzmanlaşmış bilim insanı Doç. Dr. Mehmet Özalp, barajların bölgede neden olduğu ekolojik ve sosyal zararların altını çiziyor ve Çoruh’ta son çeyrek yüzyılda ana kol üzerinde 10 ve yan kollar üzerinde de beş büyük baraj projesinin planlandığına ve bunların çoğunun yapıldığına dikkat çekiyor. Bunlara ek olarak bir de yan kollarda yapılan nehir tipi hidroelektrik santral projeleri var. Özalp, “Yusufeli Barajı ile beraber Artvin il sınırlarında Çoruh Nehri’nin doğal akışına ve doğal akarsu yatağına sahip olduğu birkaç metrelik kısım bile kalmadı. Ne kadar acıdır ki Çoruh’un o eşsiz güzelliğini ve mevsimin bazı dönemlerinde yansıttığı o malum hırçınlığını ve coşkusunu görmek isteyenler sanırım artık İspir’e kadar gitmek zorunda” diyor.
KONUNUN TAMAMI ATLAS’IN MAYIS 2023 SAYISINDA. ALMAK İÇİN TIKLAYIN
Yusufeli, rafting ve kano gibi su sporlarının gözde adresiydi. Barhal Çayı’ndaki kano parkuru da baraj nedeniyle yok olunca yarışlara hazırlanan kano sporcusu çocuklar da eskiden koşup oynadıkları sokaklardan bu kez kanolarıyla kürek çekerek geçti. ADEM GÜNGÖR
