Anasayfa KeşfetDoğa Coğrafya Diyarbakır, Dicle’nin Göçmenleri

Diyarbakır, Dicle’nin Göçmenleri

Ayşegül Parlayan Özalp

Yazı ve Fotoğraflar: Selim Kaya

Dicle Vadisi’nde 20 yılı aşkın süredir yüksek gerilim hatlarının direklerini yuva belleyen leylekler, nehrin suyunda serinliyor ve bazen balık, bazen midyeyle besleniyor. Bir bölümü de artık Nil Nehri’ne dönmeyip Dicle’de kalmayı tercih ediyor.

Sabahın ilk ışıklarıyla beraber Dicle Vadisi’ni bir telaş sarar: Leylekler yavrularını beslemek için adeta birbirleriyle yarışmaya başlar. Diyarbakır’dan Batman’a doğru uzanan yaklaşık 100 kilometrelik yol boyunca Dicle Nehri kıyısında dikilen yüksek gerilim direklerine yuva yapan leyleklerdir bunlar.

Ben de sabahın ilk ışıklarıyla beraber Mardinkapı’dan Gaziköşkü, Ongözlü Köprü ve Canlı Hayvan Borsası güzer­gâhını takip ederek Diyarbakır-Mardin anayoluna çıktım. Leyleklerin ne yediklerini ve yavrularını ne şekilde beslediklerini gözlemlemek istiyordum. Ama yolculuğumu bisikletle yaptığım için bu özel anları kaçıracağım kaygısına kapıldım. Mümkün olduğunca pedalları hızlı çeviriyordum.

Daha önce kim bilir kaç kez leyleklerin en çok nerede bir arada bulunduklarını keşfetmek için kent merkezinden Bismil yakınlarına dek pedal çevirmiştim. Nihayet geçen hafta onları nerede bulabileceğimi tespit etmiştim. Burası Diyarbakır-Mardin karayolunun yaklaşık 15. kilometresinde, Seyfülmüluk Türbesi’nin bulunduğu yerdeydi. Dicle Nehri’nin sağlı sollu bölümleri ekili alanlar olmasına karşın burası tenhaydı. Beş gün leylekleri gözlemledim; bu süre boyunca nehrin karşı kıyısında kadınlar pamuk tarlalarında çapa yaptı, bir çoban ineklerini dere yatağında otlattı, başka biri de benim bulunduğum yakada 100 koyunun peşi sıra dolaştı durdu.

Nehrin kenarına indiğimde kamuflajlı olmama rağmen leylekler beni fark ederek uçup gitti. Uluorta yerde kalmamak için bir dalın altına gizlendim. Çok geçmeden leylekler yeniden geldi. Çok heyecanlanmıştım. İlk leylek, kanatları açık bir şekilde havadan suya doğru süzülürken, iniş yapacağı sırada da bana doğru döndü, harikaydı! Daha sonra bir başkası ve derken diğerleri de aynı şeyi yaptı…

Bu şekilde leyleklerin suya inişleriyle sudan havalanışlarını bol bol gözlemledim. Tabii bu arada ne yediklerini de merak ediyordum. Çok geçmeden leyleklerden birinin, akıntının yüksek olduğu ve Diyarbakır’da Dicle Nehri kıyılarında yaşayan halkın “şiplik” dedikleri yere hareket ettiğini gördüm. Kafasını suya daldırdı, çıkardığında gagasında bir balık vardı. Bu tip yerlerde kayabalıkları taşların diplerinde gizlenirler. Demek ki, son 20 yılı aşkın bir süredir Dicle Vadisi’ni mesken edinen leylekler, hangi balıkların nerede bulunduğunu zamanla öğrenmişlerdi. Bir süre sonra iki leylek bir arada aynı noktaya doğru hareketlendi, biri önce davrandı ve yine gagasında bir balık…

Dicle Nehri burada geniş bir alana yayıldığı için leyleklerin avlanabileceği çok şey olmalıydı. Suyun durağan ya da az hareketli olduğu yerlerde ise tatlı su midyesiyle besleniyorlardı. Defalarca onların midye yiyişlerine tanık oldum.
Bölgede uzun yıllardır leylekleri gözlemleyen Dicle Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ahmet Kılıç ile beraber leylek sayımına katıldım. Kendisinden leyleklerle ilgili bilgiler de aldım: “Diyarbakır ile Bismil ilçesi arasında dünyanın en önemli leylek kolonilerinden biri mevcut. Yaklaşık 10 yıldan bu yana bölgede araştırmalar yapıyorum. Bu güzergâhta bulunan 20 kilometrelik alanda 50 tane yuva var ve bunların 37 tanesi aktif durumda. Toplam 101 yavru ve 74 de ebeveyn mevcut. Ama bu kolonideki leylek sayısı sadece bunlarla sınırlı değil. Koloni Diyarbakır’dan Hasankeyf’e uzanan 150 kilometrelik bir alanı kapsıyor. Ancak biz sadece bir alanı gözlem altında tutuyoruz. Çünkü buranın diğer yerlerden pek farkı yok. Yavruların sayısı her yıl, kışın düşen yağış oranına göre değişebiliyor. Mesela karın olduğu yıllarda yavrulamada da gözle görülür bir artış oluyor. Kurak yıllarda bu sayıda düşüş kaydediliyor. Kolonide bazı yuvalarda beş yavru bulunuyor ve bu da Türkiye ortalamasının çok üstünde. Bu leylekler daha önceleri ilkbaharda buralara gelir ve üredikten sonra yeniden geldikleri Nil Nehri’ne geri dönerlerdi. Ancak son yıllarda bazı leyleklerin Diyarbakır ile Bismil ilçesi arasındaki Dicle Vadisi’nde kaldıklarını gözlemliyoruz. Önceki kış bu vadide dört-beş birey tespit ettik. Ancak geçen kış çok çetindi ve bu nedenle bu bölgede leylek tespit edemedik.”

Leyleklerin bir bölümünün kışın da Dicle Vadisi’nde kalmasına küresel iklim değişikliğinin neden olduğu sanılıyor.

Fotoğraf: Diyarbakır kent merkezinin güneydoğu yakasından akıp giden Dicle Nehri’nde besin maddeleri arayan leylekler günbatımına dek yavrularına yiyecek de taşıyor. Yuvaya vardıktan sonra fotoğrafta görülen bu leylek de kısmen sindirdiği yiyeceği çıkararak yavrusunu besleyecek.

Atlas Ağustos 2012 / Sayı 233

Benzer Yazılarımız

Yorum Yap