Eylül ayında bir çamur çulluğu, Alaska’dan Yeni Zelanda’ya 11 gün aralıksız uçtu. Günlerce havada kalabilen fregat kuşları 24 saatlik uçuşun ortalama 42 dakikasını uykuda geçiriyor. Ak karınlı ebabiller ise aylarca havada kalabiliyor. Araştırmalara göre bu gibi kuşlar “göçmen modu”na sahip.
Yazı: SELCEN PİRGE/ BİLİM YAZARI
Çamur çullukları (Limosa lapponica) gibi üreme alanları Kuzey Kutbu’nda bulunan kıyı kuşlarının birçoğu yılda 20 bin kilometreden fazla yol alıyor. Eylül ayında Alaska’dan Yeni Zelanda’ya uçan bir çamur çulluğunu uydu vericisiyle izleyen bilim insanları, kuşun aralıksız uçarak yaklaşık 12 bin 200 kilometreyi 11 günde kat ettiğini gördü. Daha önce de Alaska Bilim Merkezi’nden Robert Gill yönetimindeki ekibin izlediği bir çamur çulluğunun göçü, aralıksız en uzun uçuş olarak kayıtlara geçmişti. E7 adı verilen kuş, Ağustos 2007’de Alaska’nın batısından yola çıkmış ve hiç durmadan yaklaşık 11 bin 700 kilometre uçarak sekiz günde Yeni Zelanda’ya ulaşmıştı. Kuşların göçlerini izleyen Global Flyway Network’ten Dr. Jesse Conklin, “Dünyanın neresinde olduklarını bilebilme yetenekleri var gibi görünüyor. Tam olarak açıklayamıyoruz, ama sanki yanlarında harita taşıyorlar” diyor ve ekliyor: “Büyük Okyanus’un ortasında, açık okyanusta günlerce uçuyorlar; hiç kara yok.”
Çamur çulluğu
Bazı kuşlar haftalarca havada kalabiliyor. Yaklaşık dört yıl önce, İsveç’in Lund Üniversitesi’nden Prof. Anders Hedenström ve meslektaşları, veri kaydedici taktıkları ebabillerden (Apus apus) bazılarının 10 ay hiç yere inmediklerini tespit etmişti. Daha sonra yılda iki defa kuluçkaya yatan boz ebabilleri (Apus pallidus) inceleyen bilim insanları, izledikleri kuşların üç buçuk ay kadar havada kaldıklarını belirledi. Ak karınlı ebabillerin de (Apus melba) altı aya kadar havada kaldıkları anlaşıldı.
Ebabiller için, “kanat çırparken de, süzülürken de maksimum enerji verimliliği ile uçacak şekilde dizayn edilmişler” diyen Prof. Hedenström, bu kuşların uçarken böceklerle beslendiklerini ve kısa periyotlarda uyuduklarını söylüyor. Yerdeki kuşların, tek gözleri açık olarak beyinlerinin yarısıyla uyuyabildikleri zaten biliniyordu.
Max Planck Ornitoloji Enstitüsü’nden Dr. Niels Rattenborg ve ekibi, en büyük deniz kuşlarından fregat kuşlarına (Fregata minor) beyin aktivitesi, baş ve kanat hareketlerini kaydeden minik cihazlar taktı ve bu kuşların uçarken de uyuyabildiklerini kanıtladı. Uzun uçuşlardaki EEG (beynin elektriksel faaliyetleri) kayıtları, fregat kuşlarının daha çok beyinlerinin tek yarısıyla, bazen de her iki yarısıyla uyuduklarını gösterdi. Ekibin Nature Communications’ta yayımlanan makalesine göre, bu kuşlar havadayken 24 saatin ortalama 42 dakikasını uykuda geçiriyor ve bu dakikalar da en fazla birkaç dakikalık uyku periyotlarından oluşuyor! Rattenborg’a göre, günlerce havada kalabilen bu kuşların çok az uyku ile gösterdikleri performans, uçarken uyuyabilme yeteneklerinden daha çarpıcı.
Penn State’den kuş biyolojisi uzmanı Doç. Dr. Paul Bartell, birçok kuşun yılda iki defa gece uçuşları yaparak göç ettiğini, bu dönemlerde çok az uyudukları halde bilişsel ve fiziksel testlerde iyi performans gösterdiklerini söylüyor. Yılın diğer zamanlarında uyanık kalmaya zorlandıklarında ise “göçmen modu”nda görülen fizyolojik korumanın kaybolduğunu belirtiyor.
ATLAS · ARALIK 2020
