Mars robotu Perseverance, yani Azim, Mars yolculuğuna çıkmak için bu ay Dünya’dan ayrılıyor. Kızıl gezegende yaşam izi olup olmadığını araştırmaktan numune toplamaya birçok önemli görevi olan robotun özel bir yükü de var: 2.5 milyonu Türkiye’den olmak üzere 10.9 milyon dünyalının imzası…
YAZI: DR . UMUT YILDIZ NASA/JPL-CALTECH
NASA’nın yeni Mars robotu, bu ay Cape Canaveral’daki Hava Kuvvetleri Fırlatma Üssü’nden yola çıkıyor. Proje halindeyken adı Mars 2020 olan, daha sonra düzenlenen yarışma sonucunda bir ortaokul öğrencisinin bulduğu Perseverance (Azim) ismini alan robot, Mars’ta astrobiyoloji ve jeoloji araştırmaları yapacak.
Boyut ve görünüm olarak, halihazırda Mars’ta bulunan Curiosity’nin (Merak) neredeyse aynısı olan robotun yapacağı görevler Mars’a, belki de evrene olan bakış açımızı değiştirebilir. Perseverance’ın görevlerini birkaç adımda şöyle özetleyebiliriz: Mars’ta geçmişe, ya da bugüne dair yaşam izi aramak. Mars’ta bulunduğu bölgedeki klimi ve jeolojik yapıyı anlamaya çalışmak. Dünya’ya getirilmek üzere ilginç kaya ve toprak numuneleri toplamak. Ve ileride insanlar Mars’a ulaştığında, onlar için gerekecek oksijen üretiminin ilk testini yapmak.
Perseverance’ın bir görevi de Mars’ta oksijen üretiminin ilk testlerini yapmak olacak. Robot, 18 Şubat 2021’de Mars’a ulaşacak. (en üstteki fotoğraf: ASA/JPL-CALTECH)
MARS’TA YAŞAM VAR MI(YDI)?
Mars yüzeyinden ilk fotoğraf (tabii fotoğraf denebilirse) Sovyetler Birliği’nin Mars 3 yüzey aracıyla 1971’de geldi. Ondan sonra kızıl gezegene çok defa hem yörünge araçları (orbiter), hem kondu araçlar (lander), hem de yüzeyde hareket eden robotlar (rover) gönderildi. Ancak ne yazık ki hiçbir misyon, ya da araç, Mars’ta yaşam olup olmadığını anlayacak gelişmiş bilim enstrümanlarına sahip değildi. Çünkü kameralara takılacak kadar büyük bir canlı olmadıktan sonra yaşam olup olmadığını anlayamazdık. 1976’daki Viking konduları bu sorunun cevabı için veriler toplasa da sonuç elde edilemedi. Halen Mars’ta yaşam var mı, ya da var mıydı, bilemiyoruz.
Her şeyden önce, ne araştırmamız gerektiği konusunda az çok fikrimiz olsa da, yaşam dediğimiz şey, belki Dünya’dan başka yerlerde, çok daha farklı bir şekilde ortaya çıkıyor. Önceden giden robotlar Spirit, Opportunity ve Curiosity, Mars’ta önce suyu buldular. Sonra da suyun tarihini araştırdılar. Bizler yaşamı suyla ilişkilendirdiğimiz için bulduğumuz suyun yakınlarında bir yaşam araştırmasının mantıklı olduğunu düşünüyoruz. Perseverance’ın en büyük amacı bu astrobiyoloji sorusuna yanıt bulmak: Mars’ta şu anda yaşam var mı, eskiden var idiyse buna ait fosil var mı, fosil olmasa da onlardan kalan bir biyolojik işaret, kalıntı var mı?
Jezero Krateri, Mars’ta Perseverance robotunun ineceği yer. 45 kilometre çapındaki kraterin, tahminen 3-4 milyar yıl önce bir nehir yatağının sonundaki gölet olduğu tahmin ediliyor. Yaşam izi aramak için en doğru yerlerden biri. NASA/JPL/JHUAPL/MSSS/BROWN UNIVERSITY
Araç üzerinde bulunan özellikle iki bilim enstrümanı, yaşam bulduklarında doğrudan sağlamasını da yapıp bilgi verebilecek. Bunlardan biri olan SHERLOC enstrümanı, organik madde tespiti yapabilirken, diğer enstrüman PIXL ise kaya ve toprak örneklerinin kompozisyonunu tespit edip içlerinde organik maddeler olup olmadığına bakabilecek.
Dünya üzerindeki yaşam, toprağa ve okyanusların derinliklerine dağılmış durumda. Ama Mars için görünürde böyle bir durumdan bahsedemiyoruz. Mars’ın manyetik alanı aşırı derecede ince olduğundan, Güneş’ten gelen yoğun radyasyon yüzeye kadar ulaşıyor ve bildiğimiz şekilde yaşam oluşmasına izin vermiyor olabilir. O nedenle araştırmaları biraz daha toprak altında ve suyun yakınında yapmak daha mantıklı. Bu amaçla, yaşam bulabilmeye en uygun bölgelerden Jezero Krateri, Perseverance’ın iniş yapacağı bölge olarak belirlendi. 45 kilometre çapındaki kraterin, tahminen 3-4 milyar yıl önce bir nehir yatağının sonundaki gölet olduğu tahmin ediliyor.
Perseverance’ın diğer önemli görevi ise, yolculuğu boyunca, krater çevresinden ilginç numuneler toplamak ve bu numuneleri haznesinde biriktirmek. Eğer gerçekten Mars yüzeyinde yaşama ait bir iz bulursa, bunun gerçekten doğru olup olmadığını kanıtlamak çok büyük önem arz edecek. Uzaktan yapılan analiz farklı, o analizi Dünya’daki çok daha gelişmiş laboratuvarlarda teyit edebilmek daha farklı. Bu nedenle NASA ve Avrupa Uzay Ajansı (ESA), şimdilik henüz kesin olmasa da bir “Mars Numune Geri Getirme” misyonu planlıyor.
Plana göre 2026 yılında yeni bir Mars misyonu fırlatılacak. Bunun içinde hem bir yörünge aracı, hem kondu, hem de Mars’tan uzaya fırlatma aracı olacak. Bu aracın kondusu, 2028’de Jezero Krateri’nde Perseverance’ın yakınına indirilecek. Perseverance’ın yıllar boyunca topladığı numuneleri bu araç alacak ve uzaya fırlatarak, yörüngede bekleyen araca gönderecek. Yörüngedeki araç da Dünya’ya geri gelebilmesi için roketlerini ateşleyecek ve 2031 yılında bu numuneler elimize ulaşacak. Hem uzun, hem de bayağı zorlu bir proje. Perseverance önümüzdeki birkaç yıl boyunca ciddi sonuçlar elde ederse bu projenin de gerçekleşmesi sağlanabilir, çünkü henüz kesinleşmedi.
Perseverance’ın diğer özelliği ise Mars’ta yoğun oranda bulunan (yüzde 96) karbondioksiti oksijene çevirecek bir araç taşıması. MOXIE isimli bilim enstrümanı her ne kadar demo amaçlı olsa da, Mars atmosferinden oksijen üretebilirse, gelecekte oraya gidecek insanlar için çok büyük bir fayda sağlamış olacak.
Ingenuity, Dünya dışına gidecek ilk helikopter.
Perseverance yolculuğunu tek başına yapmıyor. Beraberinde Ingeniuity (Beceri) isimli bir helikopter ile gidecek. Ingenuity, Dünya dışına gidecek ilk helikopter. Mars’ın atmosferinin Dünya atmosferinin yüzde 1 kalınlığında olmasından dolayı Mars’ta bir helikopter çalıştırmanın Dünya’ya nazaran çok daha zor olduğunu söylemeliyim. Bu helikopter, aşırı düşük hava yoğunluğunda çalışacağından sadece 1.8 kilogram ağırlığında.
Ingenuity sadece bir demo misyonu, yani orada çalışırsa gelecekte Mars’a daha farklı helikopterler göndermek için büyük bir deneyim olacak. Pillerini bütün gün şarj ettikten sonra sadece 90 saniye havada kalacak ve Perseverance’ın sonraki gün gideceği yönün önceden belirlemesinde faydalı olacak. Her şey yolunda giderse ve en az bir ay çalışırsa projenin başarılı olacağını söyleyebiliriz. Ama çalışmaması durumunda da bir bilim kaybı olmayacak. Umarız her şey yolunda gider ve Perseverance aracı başarıyla fırlatılır. 18 Şubat 2021’de Mars’a ulaştığında büyük bir macera bizi bekliyor olacak.
ATLAS TEMMUZ 2020
