Üstteki fotoğraf: Şubat 2021… Koronavirüste tecrit günleri. Lizbon’da bir mezarlıkta iki COVID-19 kurbanı tepeden tırnağa önlem almış görevlilerce defnedilecek. PATRICIA DE MELO MOREIRA / AFP / GETTY IMAGES
Koronavirüs salgını Aralık 2019’da başladığında kaynağı bilinmiyordu. İnsanlarda görülen ilk vakaların ortak yanı, bu kişilerin Çin’in Vuhan kentindeki deniz ürünleri ve vahşi yaşam pazarına girip çıkmış olmasıydı. İlerleyen gün ve aylarda yeni koronavirüsün bu pazarda satılan yarasa, pangolin gibi yaban hayvanlarından insana geçmiş olabileceği ileri sürüldü. Pazar, 1 Ocak 2020 günü kapatıldı ve şüpheler doğrulanamadı. Aradan geçen üç yılda da COVID-19 hastalığına yol açan SARS-CoV-2 virüsünün kaynağı tespit edilemedi. Nihayet bu yılın ilk aylarında, Çin Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezi Vuhan’daki pazarın kapatılmasını takip eden günlerde mekândan toplanan yüzlerce örneğin biyolojik analizini açıkladı. Çin’in “açıklanması neden üç yıl sürdü” denilerek kuşkuyla bakılan ve uluslararası bilim insanlarınca da teyit edilen araştırmasını en sonunda saygın bilim dergisi Nature yayımladı.
Vuhan’daki pazarlara bir örnek, 15 Nisan 2020. HECTOR RETAMAL/GETTY IMAGES
Çinli bilim insanları, 1 Ocak 2020’den itibaren pazardan 923 çevresel sürüntü örneği alındığını (ahırlar, yüzeyler, kafesler ve makinelerden) belirtiyor. 18 Ocak 2020’den itibaren ise 18 ayrı tür hayvana dair 457 örnek toplandı (buzdolabı ve dondurucularda kalmış hayvan kalıntıları, sokak hayvanları ve bir akvaryumdan). Laboratuvar incelemesinde, 73 çevresel sürüntü örneğinde SARS-CoV-2 tespit edildi. Ancak “çevresel” kelimesi, bu örneklerin hiçbirinin doğrudan hayvanlara ait olmadığını anlatıyor. Örnekler, pazardaki hayvanlara dair bilgiler içeriyor, ancak virüsünün kaynağı olarak belli bir türü işaret etmiyor. Çinli araştırmacılar da, keşiflerinin salgının nasıl başladığına dair kesin kanıt sağlamadığının altını çiziyor ve “çevresel örnekler hayvanların enfekte olduğunu kanıtlamaz” diyor. Çünkü virüs pazara bir hayvan değil, enfekte bir insan tarafından da getirilmiş olabilir. Bu önemli veri seti üzerindeki uluslararası çalışmalar sürüyor. Ancak COVID-19’un sırrı hâlâ çözülmedi.