Iğdır, Zirvelerin Toprakları

Türkiye’nin en doğu ucunda, “güneşin ilk doğduğu kent” unvanıyla anılır Iğdır. İl toprakları ise kâşifler için heybetli dağlar ve dingin vadiler arasında bol sürprizli rotalara sahip.

Yazı ve Fotoğraflar: Ersin Demirel

Etrafı dağlarla çevrili geniş bir düzlük içerisinde bulunan Iğdır, değişken topografik yapısıyla sürprizi bol bir coğrafyaya sahip. Kuzeyde Ermenistan sınırlarındaki Elegez Dağı (Alagöz, 4 bin 58 metre), güneyde ise Karasu-Aras sıradağları ile Büyük ve Küçük Ağrı dağlarının çevrelediği bu geniş alan, farklı arazi yapısıyla dikkat çekiyor. Kuzeyindeki Aras Nehri’nin hayat verdiği Iğdır Ovası’nda meyve bahçeleri ve tarım alanlarının yeşilliği hâkimken, güneydeki yükseltiler bembeyaz karlı doruklarıyla ovayı gölgelendiriyor. Dağlarla ovalık bölüm arasındaki alan ise derin vadiler, akarsular, mevsimlik göletler, volkanik taşlaşmış lav akıntısı ve Kapadokya’yı anımsatan doğal oluşumlarla farklı bir görüntü sergiliyor. Aralık ve Karakoyunlu ilçelerinin güneyinde kalan Ağrı Dağı’nın etekleri, siyah rengin hâkim olduğu lav akıntısı ve taşlaşmış maden cürufuyla bezeliyken, merkez ilçe ile Tuzluca’nın güneyi pembe, kahverengi, beyaz ve yeşilin tonlarından oluşan bir renk harmonisine sahip toprak yapısıyla karşılıyor konuklarını.

Doğusunda Azerbaycan’a bağlı Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti, güneydoğusunda İran, güneyinde Ağrı, batı ve kuzeybatısında Kars, kuzey ve kuzeydoğusunda Ermenistan ile komşu olan Iğdır, binlerce yıldır kervanların geçtiği önemli bir ticaret güzergâhı üzerinde konumlanıyor. Türkiye sınırları içinde kalan kesimi Sürmeli Çukuru, Ermenistan sınırlarında kalan bölümü ise Sahat Çukuru olarak adlandırılan geniş düzlük; İncil’e göre Nuh tufanından sonra insanlığın yeniden yerleşik hayata başladığı bölge. Doğu sınırlarımızın en ucunda yer alması, ülkemizde “güneşin ilk doğduğu kent” unvanıyla anılmasını sağlıyor. İlin güney bölümünde doğu-batı doğrultusunda kilometrelerce uzanan Karasu-Aras (Güney Aras) sıradağlarıyla doğusunda yer alan Türkiye ve Avrupa’nın en yüksek zirvesi Büyük Ağrı (5 bin 137 metre) ve ülkemizin yedinci en yüksek doruğu olan Küçük Ağrı (3 bin 896 metre) en önemli yükseltileri.

Çiçeklerle Bezeli Çayırlar
Iğdır’ın en güzel vadileri Tuzluca ilçesinde yer alır. Abbasgöl-İnce-Bağlan-Üçkaya arasındaki Aşağı Dere, Kandilli-Taşköprü-Karacaören-Ünlendi-Üçkaya arasındaki Acı Dere, Canderviş-Akdiz-Kelekli-Sarıabdal arasındaki Sarıabdal Deresi ve Uğruca-Güzeldere-Göktaş hattındaki Uğruca Deresi vadileri ilginç yeryüzü şekilleriyle panoramik görüntüler sergiliyor. Dağların kuytuluklarındaki alpin çayırlıklara serpiştirilmiş yaylalar ise, Iğdır’ın turizm potansiyelinin önemli elemanları arasında. Her ne kadar Ağrı Dağı eteklerindeki Serdarbulak ve Korhan yaylalarının adı ön plana çıksa da, Iğdır’ın muhteşem manzaralı yaylaları, güneyi bir baştan bir başa kaplayan dağların yamaçlarında görülebilir. Özellikle karlı tepelerin eteklerinde, çiçeklerle bezeli çayırlıklara yayılan Güngörmez, Arslanlı, Tutak, Keko, Sado, Konaklı, Kandilli, Nahırkıran, Hacıbedir, Kızılcaziyaret, Kazkoparan ve Akpınar gibi yaylalar, Doğu Karadeniz’deki benzerleriyle yarışacak güzellikte.

Güneyi dağlarla kuşatılmış olan Iğdır’ın en önemli akarsuyu, Bingöl sınırlarından doğup gelen Aras Nehri. Aynı zamanda Ermenistan’la olan sınır çizgisini de belirleyen bu uzun akarsu, Halıkışla yakınlarında Çıldır Gölü’nden gelen Arpaçay Nehri’yle birleşerek daha da güçlenir. Iğdır’da doğal göl veya buzul gölü bulunmaz. Köyler ve yaylalar açısından son derece önemli bu su kaynakları Abbasgöl, Ağabey, Aşağıaktaş, Aşağı Güllüce Yaylası, Aşık Hüseyin, Aliköse (Nevruz), Büyük Ağrı Dağı, Bendemurat, Bahçelimeydan, Çiçekli, Yukarı Çıyrıklı, Dipsiz, Gürgüre, Kayaören, Karasu, Ortabucak Haraba, Ortabucak Çilli, Serdarbulak, Sado, Turna, Uğruca, Unbulak, Üçkaya (Ekerek) ve Yukarıkatırlı göletleridir. Bunlara Ağrı sınırları içerisinde yer alan fakat Iğdır’ın Tuzluca ilçesi sınırına kimi yerde 500 metre kadar yakınlaşan 2 bin 250 metre rakımdaki Balık Gölü ile Karasu-Aralık sazlık göletini de ekleyebiliriz.

Kentin akarsu ve göletleri, binlerce yıldan beri bölgede kullanılan su kanalları sisteminin ana kaynaklarıdır. Yıllık yağış miktarının azlığı, yağış rejiminin düzensizliği ve buharlaşmanın fazlalığı gibi etkenler, Iğdır Ovası’ndaki tarımsal sulamanın ne derece önemli olduğunun kanıtı. Bölgede ilk kez Urartular döneminde başlayan tarım, su kanallarının yapımına ve kullanılmasına yol açmıştır. İÖ 7. yüzyıla tarihlenen su kanallarının en önemlileri Aliköse, Mollakamer, Haraba, Üçkaya, Günorta Gaşı, Zor ve Ahmet Gor Kanalları olarak sıralanabilir.

Verimli Toprakların Kenti
Yörenin ekonomik dinamiğini tarımsal ürünler oluşturuyor. Bunun en önemli nedeni Aras Nehri’nin taşıdığı alüvyonla dolan ve Ağrı Dağı’ndan inen volkanik maddelerin karıştığı topraklarıyla Iğdır Ovası’nın verimliliği. Bölgede arpa, buğday, çavdar, çeltik gibi tarımsal ürünler, domates, lahana, salatalık, patlıcan, soğan, fasulye, şeker pancarı, kabak, biber, patates, börülce gibi sebzeler ve kayısı, elma, kiraz, kavun, şamama, dut, karpuz, üzüm, şeftali, armut ve ceviz gibi meyveler yetiştiriliyor. Özellikle sadece Kağızman (Kars) ve Iğdır Ovası’nda yetişen kayısı (Iğdır Şalağı) dünyaca ünlü ürünlerden. Haziran ayının son haftasında olgunlaşan bu tatlı kayısı çeşidinin özelliği, şeklinin eliptik olması ve lezzeti. Bölgede maden çeşidi olarak, 270 metre derinliğe sahip Tuzluca Mağaraları’ndan çıkarılan kaya tuzu ile Aralık ilçesinde elde edilen ponza taşı sayılabilir.

En Yüksek Zirveler Arasında
Ağrı Dağı Milli Parkı ilan edilen 88 bin 14 hektarlık alan, Ağrı ve Iğdır illerine yayılıyor. Ağrı ili Doğubayazıt ilçesi ile Iğdır ili Aralık ve Karakoyunlu ilçelerinin sınırları içerisinde yer alan milli parkın en önemli özelliği, Türkiye’nin en yüksek zirvesi olan 5 bin 137 metrelik Büyük Ağrı ile kardeşi Küçük Ağrı dağlarına ev sahipliği yapması. Park, Büyük ve Küçük Ağrı dağları, Meteor Çukuru ve Nuh’un Gemisi bölgesi olmak üzere üç bölümden oluşuyor. 2 bin 500 metreye kadar ortak bir taban üzerinde yükselen bu iki yüksek dağ konisini, yaklaşık 14 kilometre uzunluğundaki Serdarbulak Geçidi (2 bin 687 metre) birbirinden ayırıyor.

Ağrı Dağı 4 bin metreye kadar bazalt, devamındaki yüksekliklerde de andezit lavlarından oluşan volkanik bir dağdır. Türkiye’nin en büyük buzuluna da ev sahipliği yapıyor aynı zamanda. Ağrı Dağı’nın kuzeyinde, Iğdır il sınırında bulunan buzul vadisi Ahura Çukuru, güneydeki buzul vadisi ise Öküz Deresi adıyla anılır. Iğdır il sınırında kalan Ağrı’nın zirvesine ulaşmak için, yaz aylarında herkesin katılabileceği Doğubayazıt klasik rotası ve teknik tırmanış gerektiren Iğdır rotası olmak üzere başlıca iki rota bulunuyor.

Tarihsel Zenginliğin İzleri
Paleolitik ve Mezolitik devirlerden kalma izlere rastlanan bölgede, özellikle Sürmeli Çukuru insanlığın önemli yaşam alanlarından birini gözler önüne seriyor. Iğdır’ın yer aldığı Ağrı ile Elegez Dağları arasındaki düzlük tarih boyunca Hurri, Urartu, Kimmer, Saka, Pers, Helen, Arsaklı, Roma, Ermeni, Sasani, Oğuz, İlhanlı, Karakoyunlu, Akkoyunlu, Safevi, Selçuklu, Osmanlı ve Rus egemenliklerine sahne oldu. Bu tarihsel zenginliğin izleri kentin birçok bölgesinde gözlemlenebilir. Tarihi sit alanları olarak Melekli Kültepe ve Gaziler Küllütepe höyüklerini, Asma ve Kamışlı kaya yerleşimlerini sayabiliriz. İl genelinde birçok kaya mezarı bulunuyor. Iğdır ilindeki diğer tarihi eserler; kümbetler, mezar stelleri, 13. yüzyıl Selçuklu yapısı Harmandöven (Ejder) Kervansarayı’dır. Selçuklu dönemini yansıtan mimarileriyle merkez ilçe Çakırtaş köyündeki Kul Yusuf, Aralık ilçesi Gödekli ve Kolikent köylerinde aynı isimlerle anılan kümbetler görülebilir. Koç başı formundaki mezar stelleri ise; Ağaver, Çakırtaş, Hakmehmet, Kasımcan, Kuzugüden, Küllük, Melekli, Aşağıerhacı, Yaycı, Karakoyunlu, Ortaköy, Aşağıkatırlı ve Hadımlı mezarlıklarında yer alır. Harmandöven Kervansarayı, Kayseri-Sıvas-Erzincan-Erzurum-Ağrı üzerinden gelen Kuzeydoğu İpek Yolu hattının en önemli elemanlarından. Ayrıca Iğdır-Ağrı arasında Anadolu Yarımadası’nın ticari ve askeri açıdan en önemli aşıtlarından biri olan Serdarbulak Geçidi antik dönemden beri insanlar tarafından kullanılıyor. Bölgede bulunan Serdarbulak ve Tekaltı askeri garnizon kalıntıları, bunun en güzel örneğini sergiliyor.

Iğdır’ı Seven Kuşlar ve Çiçekler
Güneyi yüksek dağlarla, kuzeyi ise Aras Nehri havzasıyla kuşatılan Iğdır, bitki örtüsü bakımından doğunun en zengin bölgelerinden biri. Uzmanlar tarafından il sınırlarında yaklaşık bin 800 bitki çeşidi bulunduğu tahmin ediliyor. Bu zengin çeşitlilik içerisinde yaklaşık 60 endemik bitki türüne rastlanmış. Iğdır’da kaydedilen 305 kuş türü, ülkemizdeki kuş türlerinin yüzde 65’ini oluşturuyor ve bu da Iğdır’ı Türkiye’de kuşlar için en önemli yaşam alanlarından biri yapıyor. Bunda en büyük pay Aras Nehri Kuş Cenneti’ne ait. Samsun-Adana hattının doğusundaki en zengin alan olan Aras Nehri Kuş Cenneti, dünyaca önemli sulak alanlara verilen Ramsar statüsünün dört ayrı kriterini karşılıyor. İl sınırlarında ayrıca Karasu-Aralık sazlıkları bir diğer kuş gözlem alanı.

Alternatif turizm etkinlikleriyle yeni tanışan Iğdır’da, doğaseverleri fazlasıyla memnun edecek dağ tırmanışı rotaları ve günübirlik yürüyüş güzergâhları bulunuyor. Özellikle Ağrı Dağı’nın batısında kalan 1500-3000 metre arasındaki dağlar, derin vadiler ve alpin çayırlıklara konumlanan yaylalar yürüyüş açısından son derece uygun. Coğrafyanın elverişli olması nedeniyle Iğdır yürüyüş rotalarının çoğunluğu Tuzluca ilçe sınırlarının güneyine konumlanan vadilere yayılıyor.

Çok Renkli Kültür
Pek çok medeniyete tanıklık etmiş bu kadim şehrin zenginliği, kültürel dokusuna da yansıyor elbette. Halı, kilim, halça, çorap, keçecilik, tulum, oya örücülüğü, üzerlik, kalaycılık, semercilik, tenekecilik ve saraçlık Iğdır’ın yaşatılmaya çalışılan el sanatları arasında. Ne yazık ki giderek azalan yaylacılık geleneği ve her yıl artan göçün etkisiyle el sanatları giderek yok olmakta.

Kışlık giyecek olarak kullanılan yün çoraplarda ise bitki ve hayvan işlemeleri görülebilir. Daha çok Ahıska Türkleri’nin atölyelerinde bulabileceğiniz halı, kilim, çanta ve çorap örneklerinden satın alınabilir.

Iğdır’ın çok renkli mozaiği mutfak kültürüne de yansıyor elbette. Katık aşı, kelecoş, hörre, ayranaşı (gırara dev), omaç (evelik) aşı, lahana, şile aşı, süt aşı (gırara şir) gibi çorbalar; bozbaş, saç kavurma (seleqeli), Kürt köftesi, cılvır, salmanca kavurması, tike kebabı, piti, hıngel, mantı, balık çöreği, haşıl, mafiş, helise, zeğme, soğan yahnisi, süzme pirinç pilavı, kıllor gibi yemekler kentte tadabileceğiniz lezzetlerin bazıları.

Iğdır ili genelinde; av yasağı dışındaki dönemlerde gölet ve akarsularda olta balıkçılığı, Tuzluca ilçesinde Kavak Dağı ve Bayram Dağı ile Aralık ilçesinde Serdarbulak Yaylası bölgelerinde yamaç paraşütü, Tuzluca-Tekaltı Dağı’nda kaya tırmanışı, yaylalarda kampçılık ve ilkbaharda fotosafari gibi alternatif turizm etkinliklerine katılmak mümkün.
“Çayımızı içelim” gibi sıcak davetlerle gezginleri dost ve konuk olarak sofrasına kabul eden insanların yurdu Iğdır’da yaylalarda, vadilerde ve dağlarda mutlaka ayak izinizi bırakmalı, bu coğrafi çeşitliliğin sunduğu güzellikleri yaşamalısınız.

Yazı ve Fotoğraflar: Ersin Demirel

ATLAS TATİL 2014

Foto Galeri

[Not a valid template]

Rehber Iğdır

Ulaşım

Iğdır, İstanbul’a 1563, Ankara’ya 1196, Ağrı’ya 145 kilometre mesafede. Havaalanı il merkezine 10 kilometre uzaklıkta, Tuzluca ilçe yolu üzerinde. THY ve Anadolu Jet’in İstanbul ve Ankara’dan direkt seferleri mevcut.

Iğdır’a otobüslerle de ulaşım var.

Bizim Iğdır Seyahat: 476-227 88 92

Has Iğdır Turizm: 476-227 66 71

www.hasigdirturizm.com

Iğdırlı Turizm: 476-228 69 01

www.igdirliturizm.com.tr

Konaklama

Merkez

Hotel Gold Yıldırım (III) 476-227 98 44

www.hotelgoldyildirim.com

Otel İmparator (III) 476-224 14 44

www.imparatorigdir.com

Dedemin Oteli (II) 476-227 09 07

Öz Olimpia Oteli (II) 476-227 18 66

www.ozolimpia.com.tr

Alkış Oteli (II) 476-227 15 68

Yılay Otel (II) 476-227 45 66

 

Tuzluca

Tuzluca Öğretmenevi: 476-311 20 97

 

Iğdır Keşif Rotası

1. Gün: Tuzluca Mağaraları-Aşağıaktaş Kaya Mezarı, Göktaş Kaya Mezarı-Uğruca Vadisi

Iğdır il merkezine 42 kilometre mesafede bulunan Tuzluca Mağaraları, Iğdır turunuzun ilk durağı. Astım hastalığına iyi geldiği bilinen mağaralardan sonra Aşağıaktaş ve Göktaş kaya mezarları ziyaret ediliyor. Tarih gezisinin ardından güzelliğiyle sizi şaşırtacak Uğruca Vadisi’nde köy ve yayla yaşamına tanıklık edebilirsiniz. Uğruca Göleti’nden geri dönerek akşam Tuzluca ilçesinde konaklayabilirsiniz.

2. Gün: Üçkaya-Ünlendi-Karacaören-Kandilli-Ünlendi-Hamurkesen-Aliköse-İnce-Kamışlı

Ertesi sabah rotanız yeniden Tuzluca’nın güneyine yayılan vadiler ve yaylalara yönelecek. Üçkaya köyünden başlayıp Kandilli’ye uzanan Karacaören Vadisi sürpriz görüntüleriyle sizi büyüleyecek. Bu turda güzel fotoğraflar çekebilmek için hava şartlarının iyi olduğu bir günü seçmenizi öneriyoruz. Dönüş yolunda Ünlendi köyünden başlayan su kanallarını görebilirsiniz. Akşam Iğdır kent merkezinde kalabilirsiniz.

3. Gün: Abbasgöl-Balık Gölü Yürüyüşü

Üçüncü günü tamamen doğayla baş başa olacağınız aktivitelere ayırabilirsiniz. Abbasgöl Göleti’nden başlayarak Ağrı il sınırındaki Balık Gölü’ne uzanan kolay bir yürüyüş aktivitesinin ardından göl kenarında keyifli zaman geçirebilirsiniz. Akşam konaklama yine Iğdır’da olacak.

4. Gün: Harmandöven Kervansarayı-Asma Kaya Yerleşimi-Zor Su Kanalı-Kul Yusuf Kümbeti

Bir tarih turu yapacağınız dördüncü günde, Selçuklu ve Urartu eserleri arasında geçmişe doğru bir yolculuk sizi bekliyor. Günün geri kalanını kent merkezinde yapacağınız geziye ayırabilirsiniz.

5. Gün: Karasu Sazlıkları-Kolikent Kümbeti-Aralık-Dilucu Sınır Kapısı

Türkiye’de güneşin ilk doğduğu yer olan Dilucu sınır kapısını içeren bu gezi, bir kuş gözlem alanı olan Karasu Göleti’nden başlıyor. Selçuklu dönemine ait Kolikent Kümbeti ziyaretinin ardından Büyük ve Küçük Ağrı dağlarının birlikte en güzel fotoğrafı verdiği Aralık ilçesine geçiliyor.

Kuş Gözlemi Alanları

Iğdır’da kaydedilen 305 kuş türü, ülkemizdeki kuş türlerinin yüzde 65’ini oluşturuyor ve bu da Iğdır’ı Türkiye’de kuşlar için en önemli yaşam alanlarından biri yapıyor.

Aras Kuş Cenneti: Iğdır ili sınırları içinde yer alan Aras Vadisi, Önemli Doğa Alanı (ÖDA) olmanın yanı sıra dünyanın en önemli kuş göç yollarından biri (Afrika-Avrasya) üzerinde yer alıyor.

Karasu-Aralık Sazlıkları: Karakoyunlu ilçesi Bulakbaşı köyünde bulunan bu gölet, Ağrı Dağı’nın 4 bin metre yüksekliğindeki Ahura Buzulu’ndan eriyip gelen kar sularıyla oluşmaktadır.

Balık Gölü: Ağrı’nın Taşlıçay ile Doğubayazıt ilçeleri arasında bulunan Balık Gölü, 2 bin 250 metre yükseklikte yemyeşil doğası ve masmavi sularıyla ülke turizminin en cazip bölgelerinden biri. Iğdır’ın Tuzluca ilçesine komşu olan tatlı su gölü, birçok göçmen kuşa ev sahipliği yapıyor.

Yürüyüş Rotaları

Iğdır yürüyüş rotalarını günübirlik doğa yürüyüşü parkurları ve Ağrı Dağı tırmanışı olarak ikiye ayırmak gerekiyor. Günübirlik yürüyüş rotaları için web sitesinden (www.igdirtrekking.com) gerekli bilgileri edinmeyi ve yanınıza bölgeyi bilen bir rehber almayı unutmayın.

Parkur 1: Ünlendi-Hamurkesen (5 km)

Parkur 2: Abbasgöl-Balık Gölü (6 km)

Parkur 3: Abbasgöl-İnce Köyü (7 km)

Parkur 4: Hamurkesen-Üçkaya (8 km)

Parkur 5: İnce Köyü-Üçkaya (9 km)

Parkur 6: Serdarbulak Yaylası-Serdarbulak Geçidi-Güngören Yaylası (9 km)

Parkur 7: Balık Gölü-Aliköse (12 km)

Parkur 8: Balık Gölü-Koçbaşı-Ünlendi (13 km)

Parkur 9: Balık Gölü 1 (Savak-Tanyolu-Adakent Mahallesi) (17 km)

Parkur 10: Balık Gölü 2 (Adakent Mahallesi-Samanlı-Savak) (18 km)

Parkur 11: Küçük Ağrı Tırmanışı (gidiş-dönüş 18 km)

Parkur 12: Ağrı Dağı Tırmanışı

Parkur 13: Ağrı Dağı Iğdır Tırmanışı (gidiş-dönüş 22 km)

 

Önemli Telefonlar

Iğdır İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü: 476-227 70 44

www.igdirkulturturizm.gov.tr

GPS koordinatları ve bilgi: www.igdirtrekking.com / www.ersindemirel.blogspot.com