Burdur’un Çavdır ilçesinde, Kozağacı Atçayırı mevkiinde bulunan kaya kabartmaları ilin önemli kültür varlıkları arasında. Ama Türkiye’de tarihi miras üzerindeki en büyük tehditlerden definecilik ne yazık ki son olarak bu kabartmaları hedef aldı. Dinamit patlatılması sonucu 17 dioskur (Zeus’un İkizleri) kabartmasından altısı tamamıyla yok oldu. Ayrıca Kibyratis’in sembolü kabul edilen yatan aslan motifli lahit kapakları, lahitler ve diğer kalıntılar da tahribattan payını aldı. Bu kültür mirasları Atlas’ta “Kibyratis Taş Tanrılar” başlığında Ekim 2000’de ve “Kristalize Yolculuk-Dalaman Çayı” başlığında Ağustos 2005’te yer almıştı. Atçayırı kabartmaları, antik köy yerleşiminin güneydoğusundaki monoblok bir kaya yüzeyinde yer alıyor. Atçayırı kabartmaları dioskur kabartmalarının Burdur’da en yoğun görüldüğü yer olmasıyla ayrıca değerli. Yer yer yıpranmış olan kabartmaların bazılarının altında tek satırlık yazıtlar var. Doğal kayalar üzerindeki kabartmalar İS 2. ve 3. yüzyıllarda iç batı Anadolu’nun kırsal nüfusunun inanç dünyasını ve yöresel sanatını yansıtmasıyla önem taşıyor.
Dioskurlar atlara oturmuşlar, elleriyle dizginleri kavramışlar ve merkezdeki tanrıçaya yönelmiş durumdalar. Yüzleri yıpranmış olduğu için nereye baktıkları seçilemiyor ama bu tipte yüzleri tanrıçaya dönük olmalı. Ortadaki tanrıça diğer örneklerde rastlanmayan bir şekilde karşımıza çıkıyor. Dokuz ve onuncu sahnelerde ana çerçevenin içinde beşgen bir çerçeve içinde tasvir edilmiş. Kabartmalar beşgen şeklindeki yedinci sahne dışında çerçeveli trapez biçiminde işlenmiş. Dokuz, on bir ve on ikinci sahneler dikdörtgen çerçeve içinde ortadan ayrılan bir bölümün sağında ve solunda tasvir edilmiş. Kabartmanın derinliği fazla değil, iki-dört santimetre arasında değişen derinlikle alçak kabartma olarak işlenmişler.
Yöreye yaptığım ziyaret sırasında kaya kabartmalarının önüne getirilen çeşmede bulaşık yıkayan yöre kadınları, bu kabartmalara “sulh kızı” dendiğini, birbirlerine düşman olan iki padişahı birleştirdiklerini anlattı.
Yerli tanrı üçlüsündeki süvariler, Yunan mitolojisinde dioskurlar (dioskouroi) Zeus’un ikizleri veya Leda’nın oğulları olarak geçer. Efsanevi Sparta prensleri olan ikizler, Kastor ve Polydeukes hakkında değişik söylentiler vardır. Söylentilerdeki ortak nokta ikizlerin annesi Ledo’yu baştan çıkarmak için Zeus’un kuğu biçimine girdiği şeklindedir. Tanrısal birleşmeden ölümsüz Helena ve Polydeukes dünyaya gelmiştir. Zeus’un Leda’ya yaklaştığı gece, Leda ölümlü kocası Sparta Kralı Tyndareus’la da yatmış, Tyndareus’tan da ölümlü Kastor ile Klytaimestra’yı doğurmuştur. Kastor ve Polydeukes âşık oldukları Leukippes’in iki kızı Phobe ile Hilaira’yı eş olarak kaçırmak istemişler, peşlerine düşen kızların amcaoğulları ve nişanlıları olan Lynkeus ve İdas’la aralarında çıkan kavga sonunda Kastor yaşamını yitirmiş, Polydeukes ise yaralanmıştır. Polydeukes ölümsüzlüğü reddedince, Zeus iki kardeşi ayırmamak için sırasıyla tanrılar ve ölüler arasında kalmalarına izin vermiş daha sonra onları gökyüzüne çıkararak ikizler burcuna dönüştürmüştür. Kabartmalarda bazen ikizlerin simgesi yıldız olarak gösterilmiştir.
Kaçakçıların hedefi kabartmalar için tek tehdit kaçakçılar değil. Yöredeki mermer ocakları da flora ve kalıntılar için baskı oluşturuyor.
Yusuf Erkan
